Ο μητρικός θηλασμός είναι ο φυσικός και ιδανικός τρόπος διατροφής για ένα νεογέννητο, που του εξασφαλίζει την ιδανική αύξηση, ανάπτυξη και υγεία και ο οποίος έχει αδιαμφισβήτητα οφέλη τόσο για το βρέφος όσο και για τη μητέρα που θηλάζει.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας οι κατάλληλες πρακτικές σε σχέση με τον μητρικό θηλασμό παίζουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της υγείας και της διατροφής των μικρών παιδιών και παρέχουν μακροχρόνια οφέλη έως την εφηβεία και την ενήλικη ζωή.
Η σωστή πληροφόρηση και ενημέρωση της μητέρας, αλλά και η ουσιαστική υποστήριξή της μετά τον τοκετό, είναι δυο παράγοντες που εξασφαλίζουν την επιτυχημένη εδραίωση και τη συνέχιση του θηλασμού, για όσο διάστημα επιθυμεί η μητέρα και το βρέφος.
Τι προβλέπει όμως το νομικό πλαίσιο για τον μητρικό θηλασμό και κατά πόσο προστατεύει το θηλάζον βρέφος και τη μητέρα του;
Η προστασία της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας αποτελούν βασική υποχρέωση του κράτους, που κατοχυρώνεται από το ίδιο το Σύνταγμα της χώρας μας. Το άρθρο 21 του ελληνικού Συντάγματος προβλέπει ότι το κράτος πρέπει να λαμβάνει θετικά μέτρα που θα ενισχύουν το ρόλο της μητρότητας και το δικαίωμα του παιδιού στον θηλασμό, παράλληλα όμως λειτουργεί και ως ερμηνευτικό εργαλείο έναντι και των ιδιωτών ώστε να μην παρεμποδίζεται από κανέναν το ως άνω δικαίωμα. Το ως άνω θεμελιώδες δικαίωμα προστατεύεται και από τη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού, η οποία έχει κυρωθεί από την Ελλάδα με το άρθρο 24 του Ν. 2101/1992 (ΦΕΚ 192 τ. Α’).
Ο Διεθνής Κώδικας Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος υιοθετήθηκε από την Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (World Health Assembly – WHA) το 1981 με στόχο την προστασία και προώθηση του μητρικού θηλασμού αλλά και την προστασία των βρεφών, διασφαλίζοντας την καταλληλότητα των υποκατάστατων προϊόντων του μητρικού θηλασμού που κυκλοφορούν στο εμπόριο.
Ήδη από το 1989 έχει ξεκινήσει από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τη UNICEF η Πρωτοβουλία των Φιλικών προς τα Βρέφη Νοσοκομείων (ΦΒΝ) με σκοπό να βοηθήσει τα νοσηλευτικά ιδρύματα ώστε να πραγματοποιήσουν αλλαγές πρακτικής και τελικά να πληρούν τα Δέκα Βήματα για επιτυχή θηλασμό που έχουν δημοσιευτεί από τον ΠΟΥ και την UNICEF και να τερματίσει την πρακτική της δωρεάν διανομής ή της διάθεσης σε χαμηλές τιμές των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος σε νοσοκομεία. Απώτερος σκοπός της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας είναι η αύξηση των ποσοστών μητρικού θηλασμού, που στην χώρα μας είναι απογοητευτικά χαμηλά.
Το 1992 καθιερώθηκε η Παγκόσμια Εβδομάδα Μητρικού Θηλασμού 1-7 Αυγούστου από την Παγκόσμια Συμμαχία για την Προώθηση του Μητρικού Θηλασμού W.A.B.A. (WorldAllianceforBreastfeedingAction). Στη χώρα μας η Εβδομάδα Μητρικού Θηλασμού εορτάζεται, κάθε χρόνο, στις 1-7 Νοεμβρίου. Η εν λόγω δράση υποστηρίζεται από τη UNICEF, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ – WHO), τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) και Υπουργεία Υγείας σε πολλές χώρες. Αποτελεί μια εκστρατεία η οποία αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση των πολιτών και των επαγγελματιών υγείας σε θέματα που σχετίζονται με τον μητρικό θηλασμό και την προαγωγή του.
Στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, η προστασία, προαγωγή και υποστήριξη του μητρικού θηλασμού αποτελούν προτεραιότητα του τομέα της δημόσιας υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αναγνωρίζει τα οφέλη του μητρικού θηλασμού τόσο για τα βρέφη όσο και για τις ίδιες τις μητέρες, με την έκδοση Οδηγιών και κατ’ εξουσιοδότηση Κανονισμών, ιδίως ως προς τα προϊόντα ειδικής διατροφής, θεσπίζοντας αυστηρά κριτήρια ως προς την σύνθεση, επισήμανση, διαφήμιση αλλά και την κυκλοφορία- διάθεση αυτών των προϊόντων.
Ο βασικός νόμος στην Ελλάδα για την προστασία και την προαγωγή του μητρικού θηλασμού είναι ο Ν. 4316/2014 ο οποίος στο άρθρο 3 προβλέπει τη δημιουργία χώρων θηλασμού και χώρων άντλησης γάλακτος στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Επίσης ο νόμος θέτει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ίδρυση και οργάνωση των χώρων θηλασμού στην εργασία, προωθεί την ανάπτυξη πρωτοβουλίας για «Φιλικά προς τα Βρέφη Νοσοκομεία» καθώς τη δημιουργία Τραπεζών Γάλακτος στα δημόσια νοσοκομεία και τις ιδιωτικές κλινικές που διαθέτουν μονάδα νεογνών. Επιπλέον, ο νόμος προβλέπει την ανάπτυξη δικτύου για το μητρικό θηλασμό καθώς και ανάπτυξη δικτύου για την προαγωγή του μητρικού θηλασμού.
Στο ίδιο πλαίσιο, εξεδόθη η υπ’ αριθμ. Δ1β/Γ.Π.οικ 42457/6-6-2019 (ΦΕΚ 2365/Β/18-6-2019) Υπουργική Απόφαση σχετικά με τους «Όρους και προϋποθέσεις αναγνώρισης, διαδικασίες ανάπτυξης, κριτήρια, δείκτες και διαδικασία αξιόλογησης, και εποπτεία των «Φιλικών προς τα Βρέφη Νοσοκομείων».
Είναι ενθαρρυντικό ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα δημόσια νοσοκομεία και ιδιωτικά μαιευτήρια αναγνωρίζονται ως Φιλικά προς τα Βρέφη και τον θηλασμό.
Σημαντική είναι και η υπ’ αριθμ. Γ1Α/ΓΠ οικ. 45569/15-6-2017 Κοινή Υπουργική Απόφαση με θέμα «Καθιέρωση έγγραφης συναίνεσης της μητέρας για τη χορήγηση υποκατάστατου μητρικού γάλακτος στα νεογνά εντός των νοσοκομείων και μαιευτηρίων» (ΦΕΚ 2127/τ.Β). Με την ίδια ως άνω απόφαση προβλέπεται η προηγούμενη ενημέρωση της μητέρας σχετικά με τα οφέλη του μητρικού θηλασμού για την υγεία και την ανάπτυξη του βρέφους, για την υγεία της ίδιας, καθώς και για τους ενδεχόμενους κινδύνους που συνεπάγεται η λανθασμένη χρήση των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος.
Δυστυχώς όμως, η νομοθετική προστασία του μητρικού θηλασμού στην Ελλάδα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ελλιπής και με σημαντικά κενά, δεδομένου ότι η εναρμόνιση με την ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία είναι σε πολλά σημεία διστακτική και δεν προβλέπονται πάντα κυρώσεις σε περίπτωση μη τήρησης των όσων ορίζει ο νόμος, με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα να παρουσιάζονται σοβαρά προβλήματα όπως, αλόγιστη χρήση φόρμουλας και επιθετικό μάρκετινγκ σχετικών προϊόντων υποκατάστατων μητρικού γάλακτος, έλλειψη ενημέρωσης από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό προς τη μητέρα σχετικά με τον θηλασμό, θηλάζουσες μητέρες αντιμετωπίζουν δυσμενή μεταχείριση εξαιτίας του θηλασμού των παιδιών τους σε δημόσιο χώρο, θηλάζοντα βρέφη των οποίων οι γονείς είναι σε διάσταση ή έχουν διακόψει την έγγαμη συμβίωση, διατάσσονται κάποιες φορές από τα δικαστήρια να αποθηλάσουν βίαια και πρόωρα προκειμένου να εξασφαλισθεί το δικαίωμα επικοινωνίας του πατέρα με συνεχόμενες διανυκτερεύσεις κλπ.
Για το λόγο αυτό πρέπει να ληφθούν επιπλέον μέτρα για την προώθηση του μητρικού θηλασμού με την πρόβλεψη ενός πλασίου κυρώσεων ποινικής, αστικής και διοικητικής φύσεως σε όποιο, φυσικό ή νομικό πρόσωπο, ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου μεταχειρίζεται δυσμενώς μία θηλάζουσα μητέρα ή επιχειρεί να εμποδίσει τον δημόσιο θηλασμό.
Θα πρέπει να ενταθεί η εκστρατεία ενημέρωσης σχετικά με τα οφέλη του μητρικού θηλασμού και τα δικαιώματα υγείας τόσο της μητέρας όσο και του βρέφους με σκοπό την κοινωνική ευαισθητοποίηση και την προβολή του μητρικού θηλασμού.
Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η υποχρέωση ενημέρωσης της μητέρας σημαίνει σωστή και πραγματική ενημέρωση, με σαφή καθοδήγηση και εκπαίδευση στην πρακτική του θηλασμού και τη διατήρηση της γαλουχίας και η οποία δεν εξαντλείται στην απλή διανομή ενημερωτικών εντύπων. Η γνώση είναι δύναμη και σε αυτή την πρωτόγνωρη εμπειρία είναι πολύ σημαντικό η μητέρα να συμβουλεύεται επαγγελματίες υγείας με γνώσεις πάνω στον θηλασμό και να λαμβάνει σωστή ενημέρωση.
Είναι σημαντικό να προωθηθεί και κυρίως να προστατευθεί από το Κράτος ο δημόσιος θηλασμός των παιδιών ανεξαρτήτως ηλικίας. Πρέπει να ληφθούν μέτρα όχι μόνο προς την κατάργηση της δυσμενούς μεταχείρισης της μητέρας που επιθυμεί να θηλάσει δημόσια το παιδί της, αλλά κυρίως επιβάλλεται να θεσπιστούν μέτρα υποστηρικτικά και ενθαρρυντικά προς τον δημόσιο μητρικό θηλασμό, μεταξύ των οποίων η δημιουργία σημείων φιλικών προς το θηλασμό σε δημόσιους χώρους, εργασιακούς χώρους, νοσοκομεία, ιατρεία, χώρους αναψυχής, εμπορικά καταστήματα κλπ.
Θα πρέπει επίσης να υπάρχει ιδιαίτερη μεταχείριση από τον νόμο στις περιπτώσεις θηλάζοντων βρεφών υπό το πρίσμα της αναλογικής ισότητας. Για παράδειγμα, στις αναφερόμενες ανωτέρω περιπτώσεις διαζυγίου και ρύθμισης της επικοινωνίας των ανηλίκων τέκνων που θηλάζουν θα μπορούσε να υπάρχει ρύθμιση, ώστε το θηλάζον τέκνο να έχει περισσότερες ημέρες επικοινωνίας με τον πατέρα του, ενώ η διανυκτέρευση με τη μητέρα να μην διακυβεύεται.
Ένα όμως από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θηλάζουσες μητέρες είναι η επιστροφή στην εργασία, η οποία πολλές φορές γίνεται η αιτία της διακοπής του θηλασμού. Οι μητέρες αναφέρουν την επιστροφή στη δουλειά ως έναν από τους συχνότερους λόγους πρόωρης διακοπής του θηλασμού του παιδιού τους, ενώ συχνά η προοπτική της επιστροφής στη δουλειά οδηγεί τις μητέρες στην απόφαση να μην θηλάσουν καθόλου το μωρό τους, με την σκέψη ότι σύντομα θα χρειαστεί να σταματήσουν λόγω εργασίας.
Σήμερα στην Ελλάδα, πέραν της άδειας μητρότητας, οι εργαζόμενες μητέρες έχουν
δικαίωμα σε ένα από τα ακόλουθα:
(α) Για χρονικό διάστημα 30 μηνών από τη λήξη της άδειας λοχείας, είτε να προσέρχονται αργότερα, είτε να αποχωρούν νωρίτερα κατά μία ώρα κάθε ημέρα από την εργασία τους.
(β) Εναλλακτικά με συμφωνία του εργοδότη, το ημερήσιο ωράριο των μητέρων μπορεί να ορίζεται μειω
μένο κατά δύο (2) ώρες ημερησίως για τους πρώτους δώδεκα (12) μήνες και σε μία (1) ώρα ημερησίως για έξι (6) επιπλέον μήνες
(γ) Εναλλακτικά, μπορεί να χορηγηθεί στη μητέρα ισόχρονη άδεια με αποδοχές σε συνεχείς ημέρες, εντός της χρονικής περιόδου κατά την οποία δικαιούται μειωμένου ωραρίου για τη φροντίδα του παιδιού, για την οποία όμως απαιτείται συμφωνία του εργοδότη.
Εναλλακτική λήψη άδειας θηλασμού και φροντίδας παιδιού από τον πατέρα:
Ο εργαζόμενος πατέρας έχει αυτοτελές δικαίωμα και με τις ίδιες προϋποθέσεις χρήσης της προβλεπόμενης άδειας φροντίδας παιδιού (μειωμένο ωράριο).
(δ) Μια θηλάζουσα μητέρα έχει το δικαίωμα να μην εξυπηρετεί νυχτερινή βάρδια μέχρι την ηλικία των 12 μηνών του παιδιού της.
Δυστυχώς, η ανωτέρω νομοθετική ρύθμιση δεν αρκεί, και κυρίως δεν προστατεύει τον θηλασμό μεγαλύτερων σε ηλικία παιδιών. Για το λόγο αυτό θα πρέπει η πολιτεία να θεσπίσει μέτρα υποστηρικτικά για το μητρικό θηλασμό στο χώρο εργασίας, με πρώτο και κύριο τη θέσπιση ελαστικού προγράμματος εργασίας που θα ενισχύει τον μητρικό θηλασμό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Ένα άλλο σημαντικό μέτρο είναι η δια νόμου θέσπιση διαλειμμάτων για την γαλουχία κατά την εργασία – δηλαδή τακτικών ωρών που μια μητέρα εργαζόμενη μπορεί να θηλάσει το παιδί της κατά την διάρκεια του ωραρίου της ή να αντλήσει το γάλα της με θήλαστρο. Τέτοια διαλείμματα πρέπει να υπάρχουν σε όλους τους εργασιακούς τομείς, ιδιωτικούς και δημόσιους.σε ενδεδειγμένους χώρους από άποψη υγιεινής που δεν εγκυμονούν κινδύνους για την υγεία της θηλάζουσας και του βρέφους, κι όχι φυσικά στις τουαλέτες.
Είναι πραγματικά παράδοξο που μια πράξη τόσο φυσιολογική όπως ο μητρικός θηλασμός χρειάζεται ειδική προστασία. Τα χαμηλά όμως ποσοστά θηλασμού, ιδίως στη χώρα μας, καταδεικνύουν ότι χρειαζόμαστε περαιτέρω νόμους για να υποστηρίξουμε τα μωρά που θηλάζουν και κυρίως τις μητέρες τους, είτε αυτές εργάζονται είτε όχι.
Και τούτο διότι δεν αρκεί να λέμε σε μια μητέρα να θηλάσει, πρέπει κυρίως να διαμορφώσουμε και το κατάλληλο περιβάλλον και τις προϋποθέσεις που να προωθούν τον μητρικό θηλασμό.
Ένα αυστηρότερο νομοθετικό πλαίσιο που θα προστατεύει τον θηλασμό στην Ελλάδα, σε χώρους εργασίας και σε δημόσιους χώρους, με κυρώσεις στους παραβάτες θα ενδυναμώσει τις μητέρες και θα τους δώσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση να ακολουθήσουν το ταξίδι του μητρικού θηλασμού.
By :Χρυσούλα Γραβάνη
Δικηγόρος MSc
Υπ. Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου
Πηγές:
Νόμος 4316/2014 άρθρο 3
Εγκύκλιος Αριθ. Πρωτ. Δ1β/Γποικ 3213/20-1-2020
Εγκύκλιος Αριθ. Πρωτ. Δ1β/ΓΠοικ 77664/ 14-12-2021
Δημοσίου Σ. (2014) Μητρικός θηλασμός- Νομικό πλαίσιο: Τί ισχύει και τί διεκδικούμε.
Κραβαρίτη Κ., Πλευρίτη Ε. & Ευκαρπίδη Α. (2014), Ο μητρικός θηλασμός στην Ελλάδα και διεθνώς.
Παπαβέντσης Σ. (2011) Νόμος για την προστασία του θηλασμού.
